Stanis³aw Wawrzyniec Staszic (1755-1826) zas³yn±³ jednocze¶nie jako ksi±dz, uczony, filozof, geolog i geograf,
filantrop, dzia³acz polityczny i o¶wiatowy, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego o¶wiecenia,
prekursor badañ terenowych i turystyki górskiej, m±¿ stanu.
S. W. Staszic urodzi³ siê 6 listopada 1755 r. w Pile. By³ synem Wawrzyñca i Katarzyny Sztasziców. Jego ojciec by³
burmistrzem Pi³y. Stanis³aw mia³ dwoje braci: Andrzeja i Antoniego oraz siostrê Annê. Gdy by³ jeszcze m³ody uczy³
siê w szkole parafialnej w swoim ojczystym mie¶cie potem w Poznañskiej szkole ¶redniej nastêpnie w seminarium
duchownym, które ukoñczy³ ¶wiêceniami kap³añskimi na prze³omie lat 1778-1779. W 1779 r. wyjecha³ na studia
zagraniczne do College Royal w Pary¿u, gdzie po¶wiêci³ siê g³ównie naukom przyrodniczym i fizycznym. Pozna³
tam bardzo g³o¶nego, jak na owe czasy, filozofa Buffona, autora wielotomowej "Historii naturalnej" oraz
"Epoki natury", dzie³a przedstawiaj±cego ewolucyjny tok dziejów ¶wiata. Po powrocie do kraju w 1781 r.
Staszic zosta³ wychowawc± synów Andrzeja Zamoyskiego. Wp³ynê³o to wiele na jego pogl±dy na ¶wiat, poniewa¿ do
tej pory interesowa³y go tylko sprawy czysto naukowe, a teraz sta³ siê bardzo wra¿liwy na aspekty polityczne z
tego wzglêdu, ¿e Zamoyski by³ bardzo popularnym patriot±. Wp³ynê³o to równie¿ bardzo na jego pó¼niejsze zdanie o
wolnej Polsce. W 1787 r. wyda³ ksi±¿kê pt. ,,Uwagi nad ¿yciem Jana Zamoyskiego", a w 1890 ,,Przestrogi dla Polski".
W tym samym roku wyruszy³ w podró¿ do W³och, podczas której powsta³ ,,Dziennik podró¿".
Po roku 1795, gdy Polska zosta³a wymazana z mapy Europy , zaj±³ siê dzia³alno¶ci± na rzecz rozwoju gospodarczego
kraju oraz prac± naukow±. W dniach 3-22 sierpnia 1805 r. odbywa wyprawê naukow± w Tatry i rozpoczyna pisanie dzie³a
"O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski". Od 16 pa¼dziernika 1808 r. by³ prezesem Towarzystwa
Przyjació³ Nauk, które istnia³o w Warszawie od 16 listopada 1800 r. Na tym stanowisku Staszic dzia³a³ a¿ do ¶mierci.
W latach 1807-15 by³ cz³onkiem Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Edukacji Narodowej Ksiêstwa Warszawskiego. Pó¼niej zosta³
cz³onkiem Towarzystwa Elementarnego do Ksi±g. 1807 r. ubiega siê o urz±d referendarza. Mianowany zostaje nim przez
Fryderyka Augusta w listopadzie 1808 r. Nastêpnie w 1810 r. rozpoczyna prace na stanowisku radcy w Radzie Stanu.
W czerwcu 1815 r. przyj±³ nominacje na wysoki urz±d cz³onka Rady Stanu. Ponadto w tym¿e samym roku w grudniu
zosta³ cz³onkiem Komisji Rz±dowej Wyznañ Religijnych i O¶wiecenia Publicznego Królestwa. Zajmowa³ siê tam
sprawami organizacji szkolnictwa. W 1816 r. by³ mianowany na dyrektorem Wydzia³u (pó¼niej Dyrekcji) Przemys³u i
Kunsztów w Komisji Rz±dowej Spraw Wewnêtrznych i Policji. Urz±d ten sprawowa³ do maja 1824 r., kiedy to po
konflikcie z Druckim-Lubeckim, na pro¶bê Staszica car Rosji zdymisjonowa³ go z tego stanowiska. W 1824 r.
zosta³ ministrem Stanu Królestwa Polskiego. Stanis³aw Staszic wniós³ wielki wk³ad w rozwijanie szkolnictwa.
W 1816 r. za³o¿y³ Szko³ê Akademiczno-Górnicz± w Kielcach i Instytut Agronomiczny w Marymoncie. W 1816 r.
utworzono Królewski Uniwersytet w Warszawie, w którym na czele Rady G³ównej stan±³ ten wielki Polak.
Tak¿e na wniosek Staszica za³o¿ona zosta³a w Warszawie w 1825 r. Szko³a Przygotowawcza do Instytutu
Politechnicznego, która w 1827 r. osi±gnê³a status wy¿szej uczelni. Do jednych z najwiêkszych osi±gniêæ
Staszica nale¿y utworzone w 1816 r. Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. Mo¿na powiedzieæ, i¿ proces tworzenia
HTR rozpocz±³ siê ju¿ w 1801 r., kiedy to ten wielki Polak zakupi³ dobra Hrubieszowskie. Jednak¿e dopiero w
1811 r. sta³ siê prawnym ich w³a¶cicielem. Tereny te mia³y powierzchniê 6000 hektarów (12000 morgów) i oprócz
miasta Hrubieszów znajdowa³o siê tam kilka wiosek. Statut HTR zniós³ w tych dobrach pañszczyznê i nada³ ch³opom
prawo w³asno¶ci u¿ytkowanej ziemi, a na w³asno¶æ wspóln± przeznaczy³ lasy, stawy, czê¶æ gruntów uprawnych oraz
m³yny, tartak, cegielnie itp. Towarzystwo prowadzi³o kasê po¿yczkow±, szpital, organizowa³o szko³y, udziela³o
stypendiów itp. HTR by³o wówczas jedn± z najbardziej dojrza³ych organizacji przedspó³dzielczych w Europie. Do
najwybitniejszych dzie³ literackich Stanis³awa Staszica nale¿±: "Uwagi nad ¿yciem Jana Zamoyskiego" (1787),
"Przestrogi dla Polski" (1790), "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski" (1815), "Ród ludzki"
(1819-20). Ponadto przet³umaczy³ on wiele ksi±¿ek jak choæby "Epoki natury" Buffona. Staszic by³ w Warszawie
postaci± bardzo popularn±, bohaterem licznych anegdot. Dziêki Jego staraniom i hojnie ofiarowanym funduszom
wzniesione zosta³y do dzis istniej±ce: Pa³ac Staszica oraz pomniki - Miko³aja Kopernika i ks. Józefa
Poniatowskiego; przeznaczy³ znaczne ¶rodki w swym testamencie na rzecz kilku warszawskich szpitali, na
wydzia³ lekarski Uniwersytetu Warszawskiego i Instytut G³uchoniemych oraz na budowê dla ubogich Domu
Przytu³ku i Pracy przy ul. Wolskiej. Ten wielki Polak otrzyma³ za swe dokonania order ¶w. Stanis³awa I
klasy. w 1815 r. i order Or³a Bia³egow w1824 r. Zmar³ 20 stycznia 1826 r., a 24 stycznia odby³ siê jego
pogrzeb bêd±cy wielk± manifestacj±. Jego grób znajduje siê przy dawnym ko¶ciele klasztornym Ojców Kamedu³ów
na Bielanach.
Bibliografia:
Molik W., Stanis³aw Staszic, KAW, Poznañ, 1980.
Wielkopolski S³ownik Biograficzny, Poznañ, 1983.